نظم به معنای صحيح يعنی اين که فرد شخصاً اعمال خود را تحت قاعده در آورد، خويشتن را کنترل و هدايت کند و با توجه به آثار و نتايج اعمال خويش اقدام نمايد". بر طبق اين تعريف نظم از چند مولفه تشکيل شده است، که عبارتند از:
1. آگاهی و بصيرت
چنانچه رفتار انسان بر اساس شناخت و بصيرت باشد، علاوه بر آنکه رفتار از روی ميل و رغبت صورت می گيرد، فرد در حفظ و بقاء آن کوشا خواهد بود، در مورد نظم نيز چنين است. يعنی تنها در صورتی که نظم بر مبنای شناخت فرد نسبت به اصول و قواعد و فوايد و آثار آنها ايجاد شود، مقبول بوده و فرد بدون هيچ گونه رنج و خستگی بر اساس آن عمل می کند.
2. آزادی مشروط
نظم به معنای محدود نمودن آزادی فرد نيست، بلکه به منظور آن است که رفتار و فعاليت فرد را معقولانه بر طبق ضابطه ها و معيارهای منطقی و مشخصی در آورد. ضابطه و معيارهايی که هم به سود فرد است و هم به سود جامعه. پس بايد اين نکته را در نظر داشته باشيم که نظم و مقررات، آزادی بی قيد و شرط افراد را مشروط می کند، تا حدی که اين آزادی به حقوق ديگران ضرری وارد نکند و مانع رشد و هدايت خود فرد هم نشود. اما بايد توجه نمود که اين مشروط کردن نبايد به آزادی انديشه و عمل فرد آسيبی برساند.
3. خودکنترلی يا انضباط شخصی
يکی از اصول مهم در منظم بودن اين است که فرد از روی اختيار آن را بپذيرد. به عبارت ديگر فرد شخصاً اعمال و رفتار خود را کنترل نموده و تحت نظم و قاعده در آورد و با توجه به آثار و نتايج اعمال خويش اقدام نمايد.يک فرد منظم در مراحل مختلف زندگی خويش عاقلانه رفتار می کند و با ارزيابی و تدبير رفتارهای خود را مديريت می کند. چنين فردی قادر است عواطف و احساسات خود را کنترل نموده، ارزش های صحيح اخلاقی را بپذيرد، در زندگی جمعی احساس مسئوليت می کند، به حقوق و وظايف خود آشنا است و برنامۀ زندگی شخصی خود را از لحاظ مسائل مختلفی چون عادات غذايی، استراحت، تفريح، مطالعه و .... درست تنظيم می کند.
4. مداومت
نظم را نمی توان به صورت مقطعی و يا در يک زمان مشخص ايجاد کرد، بلکه بايد در طول زمان در فرد شکل گيرد. چنانچه نظم در اثر تمرين و تکرار در افراد به صورت يک عادت آگاهانه در آيد، از ثبات و دوام بيشتری برخوردار خواهد بود. ايجاد هر عادت و رفتار صحيح محتاج تمرين است و نمی توان انتظار داشت با وضع مقررات فوراً آن را به وجود آورد. همچنين پس از اکه منظم بودن به صورت يه ويژگی درونی در آمد برای استمرار آن تمرين و تکرار و تقويت لازم است.
پيامدهای نظم :
داشتن نظم و ترتيب، مانند بهره مندی از هر ويژگی مطلوب ديگری ، پيامدهای مطلوب فراوانی دارد که به ذکر مهمترين آنها می پردازيم.
۱ - کاهش استرس و ايجاد آرامش
در اين زمينه همواره تاکيد می شود که فهرست کارهايی را که بايد انجام دهيد، فراهم کنيد. چرا که نداشتن برنامه و به هم ريختگی ذهن شما را مشغول می کند و بدون شک با فشار روانی مواجه می شويد اما منظم بودن ميزان استرس را کاهش و احساس آرامش را افزايش می دهد.
۲ - ايجاد تعادل بيشتر
با داشتن نظم، برای مطالعه، شرکت در کلاس يا دنبال کردن سرگرمی مورد علاقه تان وقت لازم را پيدا خواهيد کرد. ترتيب دادن به زندگی، شما را باکفايت تر خواهد کرد. شما می توانيد کارها را در زمان کمتری انجام دهيد و امور زندگی را در کنترل خود درآوريد.
۳ - صرف وقت بيشتر برای خانواده و دوستان
ترک کردن محل کار سر ساعت، صرف وقت کمتر برای انجام کارهای خانه باعث می شود شما وقت آزاد بيشتری برای نزديکان و خانواده بگذاريد.
4 – الگوبرداری ديگران
در صورت داشتن فرزند، رعايت نظم در خانه اهميت زيادی پيدا می کند. اگر لباس ها و وسايل خود را مرتب نکنيد احتمال دارد فرزندان نيز اين کار را ياد بگيرند. در حالی که منظم بودن شما بيانگر حرف های شما خواهد بود. يادگيری نظم می تواند در آينده برای فرزندان شما مفيد باشد.
5 - صرفه جويی
فرد منظم از آن چه در منزل دارد، آگاه است؛ اين امر مانع از رفت و آمد بی دليل به مغازه است. به علاوه همانطور که پيشتر ذکر شد رعايت نظم سبب صرفه جويی در وقت شما نيز می گردد.
6 - پيشرفت در زندگی
بی نظمی مانع پيشرفت می شود. افراد منظم راه و شيوه ای در پيش می گيرند که از انجام کارهای غيرضروری و وقت گير صرف نظر کنند و بيشتر تمرکز خود را برآينده و هدف خود می گذارند و در اين زمينه پيشرفت هم خواهند کرد.
پاسخ به سوال نخستین
آيا فرد منظمی هستيد؟
اگر از شما بپرسند که آيا خود را فرد منظمی می دانيد يا خير؟ چه پاسخی می دهيد. پاسخ شما هرچه باشد احتمالاً صحيح نيست. نتايج پژوهش جالب روان شناسی به نام برنر ( Berner ) از دانشگاه کاليفرنيا نشان داده است غالباً افراد منظم ميزان منضبط بودن خود را کمتر از حد معمول ارزيابی کرده و در مقابل افراد نامنظم خود را اشخاص تقريباً منظمی می دانند. با پاسخ دادن به پرسش های زير شما می توانيد بفهميد که به واقع انسان منظمی هستيد يا خير و در صورت لزوم باور غلط خود را در اين مورد اصلاح کنيد.
لطفاً عبارات زير را به دقت خوانده و ميزان موافقت يا مخالفت خود را با هر يک از اين عبارت مشخص کنيد. برای نمره گذاری در عبارات 1،2،3،5،9،10،11،13،14،15 به گزينۀ کاملاً موافقم 5 امتياز، گزينۀ موافقم،4 امتياز؛ نظری ندارم،3 امتياز؛ مخالفم، 2 امتياز و کاملاً مخالفم 1 امتياز تعلق می گيرد. در عبارات 4،6،7،8،12 نمره گذاری به صورت معکوس انجام می شود. يعنی به گزينۀ کاملاً موافقم 1 امتياز، گزينۀ موافقم،2 امتياز؛ نظری ندارم،3 امتياز؛ مخالفم، 4 امتياز و کاملاً مخالفم 5 امتياز تعلق می گيرد.
1. به خوبی می توانم کارهايم را طوری تنظيم کنم که درست سر زمان تعيين شده انجام شوند.
2. وسايل متعلق به خودم را تميز و مرتب نگه می دارم.
3. دارای اهداف روشنی هستم و برای رسيدن به آنها طبق برنامه کار می کنم.
4. فرد بسيلر منظمی نيستم.
5. برای آنکه بدانم چی کجاست ترجيح می دهم هر چيز را در جای خودش قرار دهم.
6. برايم مشکل است خودم را مجبور به انجام وظايفم کنم.
7. فکر نمی کنم که هيچ وقت بتوانم آدم منظمی شوم.
8. غالباً کارهايم را بدون برنامه ريزی زمانی انجام می دهم.
9. برای جلوگيری از دوباره کاری سعی می کنم کارهايم را بدق انجام دهم.
10. وقتی می خواهم به يک سفر کوتاه بروم، از قبل با دقت در رابطه با آن برنامه ريزی می کنم.
11. برايم مشکل است که به آسانی به ذهن يا افکارم اجازه دهم تا بدون کنترل يا هدايت در هر جهتی که خواست برود.
12. وقت زيادی را برای پيدا کردن وسايلی که سر جايشان نگذاشته ام صرف می کنم.
13. فقط در شرايطی که کاملاً بيمار باشم کارم را تعطيل می کنم.
14. شخص بسيار منظم و مرتبی هستم.
15. بدهکاری هايم را سر موقع و کامل پرداخت می کنم.
نتيجه :
امتياز بالای 50 : شما فرد منظمی هستيد. از آنجايی که با برنامه ريزی و دقت وظايف و فعاليت های خود را انجام می دهيد، اغلب کارهايتان به موقع و به طور کامل انجام شده و دغدغه ای دربارۀ عقب افتادن آنها نخواهيد داشت. شما مسئوليت هايی متناسب با زمان و انرژی خود پذيرفته و نسبت به انجام آنها متعهد هستيد، بنابراين دسيگران می توانند روی قول های شما حساب کنند. نظم و ترتيبی که در روان و زندگی شما جريان دارد سبب جلوگيری از اتلاف وقت و دوباره کاری شما می شود و اين امر به شما آرامش می بخشد. اين آرامش به وجود امده نيز به نوبۀ خود باعث انجام بهتر کارها و وظايف محوله به شما خواهد شد.
امتياز زير 50 : متاسفانه شما از نظز نظم و انضباط در وضعيت مطلوبی قرار نداريد. شايد تقصير را گردن زندگی بيندازيد و بگوييد زندگی در دنيای ماشينی امروز منضبط بودن را غير ممکن ساخته است. اما فراموش نکنيک که بشر برای سرعت بخشيدن به کارها و انجام راحت تر آنها انواع ماشين ها را اختراع کرده است. اگر می خواهيد که از استرس های شغلی، تحصيلی يا خانوادگی خود بکاهيد و آرامش بيشتری را تجربه کنيد. لازم است که در عادات خود تجديد نظر کنيد .
لطفا منظم باشيد !
راهکارهای افزايش نظم
اگر از جمله افرادی هستيد که هر روز صبح قبل از ترک خانه بايد مدت مديدی دنبال يک دست لباس تميز و مناسب و يا کتاب و جزوه هايتان بگرديد و سرانجام در حالی که از ظاهرتان زياد راضی نيستيد از منزل خارج می شويد و يا اين که ميز کارتان آنقدر شلوغ است که ناچاريد برای پيدا کردن برگه ای که ديروز آخر وقت روی آن گذاشته ايد تمام وسايلتان را از روی ميز جمع کنيد، به شما پيشنهاد می کنيم که راهکارهای ارائه شده در اين بخش را مطالعه نموده و به کار بنديد، تا آرامش بيشتری را در زندگی تان تجربه کنيد.
1. برای خود اهدافی تعيين کنيد
هدف عبارت است از خواست و ارادۀ قوی برای رسيدن به مطلوبی خاص که با انجام اعمال آگاهانه برای دستيابی به نتيجه همراه است. پافشاری برای رسيدن به هدفی خاص مبين ميزان اهميت آن هدف است. برای مثال ممکن است شما تصميم بگيريد که در سال تحصيلی جديد از برنامۀ متفاوتی پيروی کرده و پيشرفت تحصيلی را تجربه کنيد.
2. از روابط موجود ميان عوامل مختلف غافل نشويد
برای رسيدن به انضباط فردی بايد ميان کليۀ فاکتورهای دخيل در رساندن شما به نتيجه ارتباط برقرار کنيد. به عنوان مثال در زمينۀ مطالعۀ مستمر دروس، ايجاد ارتباط يعنی برقراری ارتباط بين حضور به موقع در کلاس ها، يادداشت برداری، مطالعۀ مستمر،کاهش زمان تفريح و استراحت، لذت آنی، ميل و رغبت، افزايش احتمال پيشرفت تحصيلی، امکان راهيابی به مقاطع بالاتر تحصيلی و... . زمانی که اين اتصال ميان عوامل مختلف دخيل در اين امر ايجاد شد، آنوقت متوجه می شويم که چه عواملی در اين ميان می توانند به ما کمک کنند و چه عواملی مانع راه و مسدود کنندۀ مسير ما هستند. بنابراين بهتر است ليستی از بايد ها و نبايدها تهيه کرده و به انها توجه کنيد. برای اينکه بتوانيم به هدف خود دست پيدا کنيم ،عوامل مثبت و منفی هميشه بايد در يک خط تعادل قرار داشته باشند .
3. برای رسيدن به اهداف خود برنامه ريزی کنيد
سعی کنيد در هر روز فعاليت هايی را جهت نيل به هدفتان انجام دهيد. در آغاز از گام های کوچک شروع کنيد. مثلاً به جای اين که به خودتان بگوييد من هر روز حد اقل 3 ساعت مطالعه می کنم. هر هفته نيم ساعت به زمان مطالعۀ روزانۀ خود بيفزاييد. اگر تا به حال در طول ترم درس نخوانده ايد، تبعيت از يک برنامۀ سنگين و فشرده، شما را خسته و بالطبع از ادامۀ راه منصرف خواهد کرد.
اين نکته را نيز فراموش نکنيد که بهتر است هر فرد طبق برنامۀ شخصی خودش عمل کند. بنابراين بهتر است برنامه تان را شخصاً تهيه کنيد. البته از آنجايی که برای برنامه ريزی بايد اطلاعات کافی داشته باشيد، بد نيست که از نظرات دوستان منظم، اعضای خانواده و يا مشاورين استفاده کنيد، اما تصميم گيرندۀ نهايی خود شما هستيد. شايد برنامه ريزی کردن کار دشواری نباشد اما مسئله ای که در اين زمينه از اهميت بالايی برخوردار است تعهد به اجرای برنامه است. اگر برنامه سخت و اجرای آن قدری دشوار باشد، نهايتاً منجر به انصراف از اجرای آن می شود. به همين دليل کاملاً منطقی است که گاهی برنامه ها را تعديل کرده و تغييراتی در آن ايجاد نماييد و وقتی به آن خو گرفتيد کم کم خودتان را به هدفی که در ذهن داريد نزديک کنيد.
4. عادت به کار را در خود تقويت کنيد
توماس هاکسلی که هم زيست شناس بود و هم در تعليم و تربيت صاحب نظر، می گويد : شايد باارزش ترين نتيجۀ تعليم و تربيت اين باشد که توانايی پيدا می کنيم تا خود را واداريم که آنچه را بايد انجام داد، به موقع انجام دهيم، چه بپسنديم و چه نپسنديم. اين نخستين درسی است که بايد آموخته شود و هر قدر که آموزش کسی زود آغاز شود، احتمال دستيابی به نتيجۀ مطلوب بيشتر است.." انضباط يعنی انجام کارهای درست در زمان مناسب و به دليل موجّه.
اولويت های خويش را باز بنگريد و رد آن ها را بيابيد تا ببينيد راه را درست رفته ايد يا نه و هر روز کاری لازم ولو ناخوشايند انجام دهيد تا خود را منضبط نگه داريد.
5. به فعاليتی چالش برانگيز بپردازيد
برای تقويت قدرت تفکر و ارادۀ خويش، دست به کاری بزنيد يا طرحی را اجرا کنيد که خلاقيت تان را شکوفا می سازد. اين امر وادارتان می کند که از قوای ذهنی تان بيشتر استفاده کرده و در کار خويش انضباط داشته باشيد. در اين مسير باقی بمانيد و ببينيد که توانايی شما بيش از آن است که خود می پنداريد.
6. مسئوليت اعمال خود را بپذيريد
" هر فرد مسئول رفتار خويش است." اين جمله نه تنها از سوی پيامبر اسلام (ص) در احاديث مختلف نقل شده است، بلکه در سال های گذشته به عنوان مبحثی اساسی در کتب و نوشتارهای روان شناختی به چشم می خورد. هنگامی که شما مسئوليت رفتارهای خود را پذيرفته و پيامدهای ناشی از آن را به حساب بدشانسی يا ضعف و سستی ديگران نگذاريد، قبل از انجام هر عمل به نتايج آن فکر کرده و برای انجام هرچه بهتر آن برنامه ريزی کرده و با نظم و دقت پيش می رويد.
7. وقت شناس باشيد
يکی از ويژگی های بارز افراد منظم، وقت شناس بودن آنهاست. هنگامی که می خواهيد با ديگران قرار بگذاريد، به همۀ جوانب از جمله ترافيک، محل قرار و کارهای ديگری که بايد در آن روز انجام دهيد خوب فکر کنيد. سعی کنيد برای ديگران نيز به اندازۀ خودتان احترام قائل شويد. اگر بايد صبح زود در دانشگاه يا محل کار خود حاظر باشيد، بهتر است کمی زودتر از خواب برخيزيد. با اين کار دلهرۀ دير رسيدن به محل کار يا دانشگاه خود را نخواهيد داشت و روزتان را با استرس آغاز نمی کنيد.
8. افراد منظم را بعنوان دوست انتخاب کنيد
دوستان و معاشران منظم ، تاثيری بس بزرگ در به وجود آمدن نظم در زندگی انسان دارند. شما می توانيد با مشاهدۀ رفتارهای دوستان منظم خود از آنها الگوبرداری کرده و از آنها سرمشق بگيريد. از طرف ديگر آرامش و اعتدالی که در زندگی دوستان منضبط شما وجود دارد با گذشت زمان به زندگی شما نيز تسری می يابد.
9. هنر مديريت زمان را بياموزيد
از مهم ترين راه های دست يابی به نظم ، تقسيم وقت است . تنظيم وقت افزون بر آن که باعث پديد آمدن نظم است ، سبب می شود انسان از اوقات فراغت نيز به خوبی بهره مند گردد و برای همه اوقات خود برنامه ريزی کند و از فرصت ها بهره جويد. برای تنظيم زمان خود در آغاز بايد بدانيد که وقتتان صرف چه فعاليت هايی می شود. برای اين کار می توانيد دفترچه ای تهيه کرده و به مدت يک هفته فعاليت های روزانۀ خود را در آن يادداشت کنيد. اکنون با مرور اين دفترچه می توانيد فعاليت های ضروری، فعاليت های غير ضروری و فعاليت هايی که باعث اتلاف وقتتان می شوند را از هم تشخيص داده و با حذف فعاليت های نامطلوب زمان بيشتری را به فعاليت های سودمند و مفيد اختصاص دهيد. به علاوه سعی کنيد هيچ گاه کارهايتان را تا آخرين فرصت اعلام شده به تعويق نيندازيد.
با تشکر فراوران از : زهره قربانی کارشناس ارشد روان شناسی